مهاجرت به طور کلی برای همه دارای چالش ها و آسیب های زیادی است اما برای کودکان این چالش ها می‌تواند زوایای مختلفی داشته باشد که شاید افراد در برنامه مهاجرتی خود توجهی به آن نکرده باشند. برای مثال، کودکان ممکن است با مشکلات اجتماعی و فرهنگی مواجه شوند. همچنین، تغییر محیط زندگی می‌تواند برای کودکان چالش‌هایی ایجاد کند. به همین دلیل، آگاهی از تاثیر مهاجرت بر کودکان بسیار مهم است.

مهاجرت، یک آسیب و اضطراب برای کودکان

"صدای ایرانیان" در خصوص وضعیت کودکان و نوجوانان مهاجر و اینکه آنان در بدو ورودشان با چه مشکلاتی مواجه هستند، گفت وگویی با "سمیرا حقوقی" روانشناس بالینی و فعال حقوق بشر انجام داد. به باور او مهاجرت یک آسیب و اضطراب بزرگ برای همه اقشار، بویژه کودکان و نوجوان محسوب می شود. آسیبی که اگر بدان توجه جدی نشود، ممکن است تبدیل به بحرانی شود که کنترل آن شاید در برخی موارد بسیار مشکل و شاید غیرقابل کنترل باشد.

"قبل از اینکه مهاجرت کنیم، همگی در یک محیط و فضایی بودیم که همه ابعاد و زوایای آن برای ما آشنا بوده است. مهاجرت انگار همه چیز را تغییر می دهد و کودکان به واسطه اینکه از تجربه زندگی کمی برخوردارند، این آسیب آنان را با پیامدهای متفاوتی روبرو می سازد چرا که انتظار پیش بینی از مقصد را ندارند و نمی دانند از اینکه آیا این مقصد، مکان امنی هست یا خیر؟ آیا دوستان و همسالانی که بتوانند مطمئن و ایمن باشند را در کنار خود خواهند داشت یا خیر؟"

زبان مهترین چالش

این فعال و روانشناس بالینی، "زبان" را مهمترین چالش برای کودکان و نوجوانان در بدو مهاجرت دانست و گفت: نمی دانیم که کودکان و نوجوانان چقدر به زبان کشور مقصد، تسلط دارند. اگر تسلط آنها کم باشد، به مراتب آسیب بیشتری را متحمل خواهند شد. اگرچه برخی براین باور هستند، زمانی که کودکان به مدرسه بروند با همکلاسی های خود خواهند بود و به اصطلاح راه خواهند افتاد. البته این مسئله اتفاق خواهد افتاد ولی عزت نفس کودکان آسیب می بیند تا این پروسه به اصطلاح "راه افتادن" پیش برود و کودک و نوجوان بتواند ارتباط برقرار کند.

وی افزود: علاوه بر مسئله زبان، در یکسری از کشورهای مهاجرپذیر، متاسفانه موضوع نژادپرستی بیشتر خودش را نشان می دهد و در کشورهای دیگر مثل کانادا، نسبت به مهاجران گشوده تر هستند. بنابراین کودکان در کشورهایی که نژادپرستی وجود دارد، با آسیب های بیشتری مواجه هستند بواسطه اینکه پذیرفته نمی شوند.

حقوقی در ادامه با تاکید براینکه کسانی که اقدام به مهاجرت می کند باید در بدو ورود این چالش را برای کودکان و نوجوانان در نظر بگیرند، اظهار داشت: اگرچه کودکان و نوجوان باید این آسیب ها را تجربه کنند، اما هر کودک و نوجوانی به این آسیب ها واکنش متفاوتی را نشان خواهند داد. لذا این ضروری است تا توانمندی ها و مهارتهایی برای انطباق کودکان و فرزندان خود با کشور مقصد فراهم کرد. مهمترین این توانمندیها و مهارتها، زبان است که بتوانند با دوستان و همکلاسی های خود ارتباط برقرار سازند.

شوک فرهنگی؛ موضوعی که باید درک شود

این روانشناس و فعال حقوق بشر سپس به بحث "شوک فرهنگی" اشاره کرد و گفت: کودکان و نوجوانان شاید در بدو ورود متوجه این موضوع نشوند چرا که در این زمان هنوز در خانواده هستند و رفتن به جامعه را شروع نکردند بنابراین متوجه نمی شوند که فضای کشور مقصد چقدر با فضایی که پیش از این در آن بودند، متفاوت است.

"زمانی که کودکان و نوجوانان وارد اجتماع بخصوص مهدکودک و مدرسه می شوند، آن موقع است که متوجه تفاوت ها خواهند شد، و چون توانمندی پیش بینی اینکه چه کاری درست و چه کاری غلط است را ندارند، این تفاوت ها ممکن است بر عزت نفس کودک تاثیر بگذارد."

حقوقی در ادامه در پاسخ به این پرسش که مهاجرت چه تاثیرات مثبت و منفی برای کودکان دارد؟ و اساسا چه راهکارهایی وجود دارد تا تاثیرات منفی را به حداقل رساند؟ گفت: در این ارزیابی به طور قطع کشور مبدا بسیار مهم است و اینکه خانواده ای که به اتفاق فرزندان اقدام به مهاجرت کردند از کدام کشور آمده اند. به طور مثال اگر از آمریکا یا کانادا به کشورهای کمتر توسعه یافته مهاجرت کنند، تاثیرات مثبت متفاوتی دارد.

وی افزود: در اینجا فرض را براین می گذاریم که در مورد کودکان و نوجوانان ایرانی صحبت می کنیم. بنابراین وقتی این کودکان به کشورهای آزاد و توسعه یافته ای مانند کانادا مهاجرت می کنند، نخستین تاثیر مثبت مهاجرت برای آنان، مشاهده عدم تبعیض جنسی و جنسیتی است. کودکان در این کشور مشاهده خواهند کرد که چگونه به تنوع جنسی و جنسیتی و تنوع گرایشی جنسیتی با گشاده رویی برخورد خواهد شد.

این فعال حقوق بشر، برابری حقوق انسانها را یکی دیگر از تاثیرات مثبت مهاجرت برشمرد و اضافه کرد: برابری حقوق نژادهای مختلف از دیگر تاثیرات مثبتی است که کودکان و نوجوانان در کشور مقصد با آن مواجه خواهند شد. آنها مشاهده خواهند کرد که انسانها با نژادهای مختلف، چگونه در کنار یکدیگر دوستی و ارتباط برابر برقرار می کنند. ارتباطات انسانها به واسطه انسان بودن آنها است، نه بواسطه رنگ، نژاد و زبان خاص.

حقوقی همچنین قابل دسترس بودن یک زندگی نرمال را از دیگر تاثیرات مثبت مهاجرت دانست و اظهار داشت: همه کسانی که اقدام به مهاجرت کردند به ویژه کودکان و نوجوان، پس از ورود به کشوری مانند کانادا متوجه خواهند شد که اگر زحمت بکشند و برای آینده خود برنامه ریزی داشته باشند، می توانند به یک زندگی نرمال دست پیدا کنند، به عبارت دیگر یک زندگی نرمال قابلیت پیش بینی را دارد و دست یافتنی است.

این روانشناس بالینی و فعال حقوق بشر در کنار این تاثیرات مثبت که برای کودکان و نوجوانان رقم می خورد، به تاثیرات منفی مهاجرت برای کودکان نیز اشاره کرد.

"جدا شدن کودک و نوجوان از همسالان، دوستان، خانواده پدری و مادری و همه کسانی که به آنها وابستگی عاطفی دارند، مهمترین تاثیر منفی مهاجرت بر آنان است. گرفتن روابط عاطفی به طور قطع پیامدهای ناخوشایندی برای کودکان و نوجوانان دارد."

وی همچنین به یکی دیگر از تاثیرات منفی مهاجرت اشاره کرد و اینکه اگرچه پذیرش تفاوت ها در کشورهای توسعه یافته ارزش محسوب می شود، اما ممکن است این موضوع به واسطه شوکه فرهنگی که در بالا به آن اشاره شد، برای کودکان تاثیر منفی بدنبال داشته باشد.

"موضوع پذیرش تفاوت ها سئوالات زیادی را برای کودکان ایجاد می کند، حال اگر خانواده او در این خصوص اطلاعات لازم و کافی را نداشته باشد، ممکن است فرزندان خود را از ورود به این مباحث منع کنند تا چنین باورهایی را نداشته باشند. به عنوان مثال، اگر در مدرسه در خصوص تنوع جنسیتی صحبت می شود و آن را مورد پذیرش قرار می دهند، اما خانواده آن را نمی پذیرد و متعاقب آن کودک را نیز نهی می کنند."

حقوقی ادامه داد: البته فقط موضوع تنوع جنسیتی نیست. مثلا در مورد حجاب، این موضوع مطرح است که آیا حجاب داشته باشیم یا خیر. در ایران، بواسطه نظام حاکم بر آن، برخی از خانواده ها شاید از مذهب زده شده باشند و به احتمال زیاد این خشم نیز درست باشد، اما ممکن است این خانواده ها خشم خود را به فرزندانشان انتقال دهند که خیلی به مسلمانها و آنهایی که حجاب دارند، نزدیک نشود. این موارد و موارد مشابه دیگر، باعث می شود این تبعیض را به بچه ها انتقال دهیم در حالی که در مدارس کودکان از این نوع تبعیض ها منع می شوند و انسان دوستی و اینکه انسانها را فارغ از رنگ، نژاد و عقایدشان بپذیرند. آموزش و پرورش این مسایل را اکنون در مدارس به کودکان و نوجوانان آموزش می دهد که خلاف آن عمل کردند یک شوک فرهنگی برای کودکان و نوجوانان به شمار می آید.

گشاده رویی نسبت به اطلاعات، یادگیری و گفت وگوی عمیق

این روانشناس و فعال حقوق بشر سپس در خصوص راهکارهای مقابله با این تاثیرات منفی گفت: به نظر می رسد والدین و افرادی که مراقبین اصلی کودکان هستند، باید اطلاعات و آگاهی های لازم و کافی را داشته باشند. آنها باید نسبت به اطلاعات، یادگیری و نسبت به گفت وگوی های عمیق گشوده و منعطف باشند. گفت و گوی عمیق، گفت و گویی است که در مورد عواطف صحبت می کنیم فارغ از اینکه بترسیم چه عواقبی دارد.

وی افزود: باید اعتماد هیجانی و عاطفی به طور کلی بین والدین و مراقبین اصلی با کودکان و نوجوانان وجود داشته باشد. یعنی کودک بتواند هیجانات را مطرح کند و از هیچ قضاوتی نترسد.
حقوقی همچنین به امنیت در خانواده اشاره کرد و گفت: امنیت باید در خانواده باشد تا کودکان و نوجوانان بتوانند در امنیت کامل صحبت کنند.

وی سپس با جمع بندی راهکارهای جلوگیری از تاثیرات منفی مهاجرت بر کودکان و نوجوانان اظهار داشت: آموزش هیجانی و عاطفی یکی از الزاماتی است که همه خانواده ها باید داشته باشند، چه مهاجرت کنند یا خیر. برای کسانی که اقدام به مهاجرت می کنند، امواج هیجانی و عاطفی بسیاری در کودکان رخ می دهد که باید نسبت به آن گشوده باشیم تا بتوانیم راجع به آن صحبت کنیم ضمن اینکه کودکان و نوجوانان نیز باید آن توانمندی را داشته باشند که در مورد آنها صحبت کنند.

وی در این خصوص همچنین مثالی را مطرح کرد و گفت: به عنوان مثال، یک کودک با رنگ پوست متفاوت با کودکان سفید پوست، شاید از نگاههای دیگران اذیت شود. حال اگر این کودک توانایی ابراز عواطف خود را به صورت دقیق و کافی نداشته باشد، شاید بگوید نمی خواهد به مدرسه برود چرا که با دیگران متفاوت است. حال اگر این کودک آموزش دیده باشد، فقط می گوید من در بین آنها احساس راحتی نمی کنم. بنابراین باید اسامی احساسات خوشایند و ناخوشایند را بدانیم و اطلاعات هیجانی خود را افزایش دهیم.